Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Rybniku

UZASADNIENIE

Powódka I. C. 19 lutego 2016 r. wniosła o zasądzenie od pozwanej Banku (...) S.A. we W. kwoty 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od 26 maja 2008 r. i kosztami postępowania oraz kosztami postępowań pojednawczych. W uzasadnieniu podała, że zawarła z „PROSPER-BANK” S.A. w W. (Oddział w R.) umowę kredytu zabezpieczonego hipoteką zwykłą na jej nieruchomości. Następnie owódkę poinformowano, że obsługa jej kredytu została powierzona (...) Bankowi S.A. (Oddział w W.). Mając to na uwadze zawarła z (...) Bankiem S.A. (Oddział w W.) ugodę w zakresie spłaty pozostałej części zadłużenia wynikającego z umowy kredytu. W późniejszym czasie powódka dowiedziała się, że w księdze wieczystej jej nieruchomości nie dokonano wpisu przeniesienia wierzytelności hipotecznej na aktualnego wierzyciela. Brak wpisu w księdze wieczystej jako wierzyciela hipotecznego następcy prawnego kredytodawcy powodował nieważność przeniesienia wierzytelności hipotecznej. Powódka złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawarcia ugody z następcą prawnym kredytodawcy, bowiem składając to oświadczenie działała pod wpływem błędu co do osoby wierzyciela. W konsekwencji sumy jakie wpłaciła na rzecz następcy prawnego kredytodawcy były nienależnym świadczeniem, którego zwrotu w części 10.000 zł dochodziła w procesie.

Powództwo uwzględniono wyrokiem zaocznym wobec zwrotu odpowiedzi na pozew.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Zarzuciła, że powódka nie mogła uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli ze względu na upływ rocznego terminu do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków. Ponadto podniosła zarzut przedawnienia roszczenia powódki.

Sąd ustalił:

17 grudnia 1999 r. powódka zawarła z „PROSPER-BANK” S.A. w W. (Oddział w R.) umowę nr (...) o kredyt obrotowy na kwotę 300.000 zł z terminem płatności do 31 marca 2000 r. Wierzytelność zabezpieczona była hipoteką zwykłą na nieruchomości powódki, dla której księgę wieczystą o nr (...) prowadzi Sąd Rejonowy w Żorach.

Dowód: bezsporne, umowa kredytu k. 118-119, wydruk z księgi wieczystej k. 120-132

Pismem z 19 września 2001 r. powódka zwróciła się do (...) Banku S.A. w W. (Oddział w R.) o wydanie rozliczeń analizy kredytu, zaś pismem z 27 września 2001 r. złożyła wniosek o zawarcie ugody spłaty zadłużenia wynikającego udzielonego kredytu.

Dowód: bezsporne, pismo z 19 września 2001 r. k. 133, pismo z 27 września 2001 r. k. 135

W dniu 14 lutego 2002 r. powódka zawarła z (...) Bankiem S.A. w W. ugodę w przedmiocie spłaty zobowiązania udzielonego na podstawie umowy nr (...) z 17 grudnia 1999 roku. 28 września 2001 r., a następnie 1 marca 2002 r. miały miejsce umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, na mocy których (...) Bank S.A. w W. nabył m.in. (...) Banku w W. oraz R.. Następnie, w dniach 16 czerwca 2003 r. oraz 31 lipca 2003 r. powódka zawarła z (...) Bankiem S.A. w W. ( Oddział (...) w W.) aneksy do ugody z dnia 14 lutego 2002 r.

Dowód: bezsporne, ugoda z 14 lutego 2002 r., aneks nr (...) k. 138-139, aneks nr (...) k. 140,

Powódka dokonywała spłat raty kredytu stosownie do harmonogramu wynikającego z zawartej ugody oraz aneksów do niej.

Dowód: bezsporne

26 marca 2007 r. powódka otrzymała odpis zupełny księgi wieczystej nr (...). Do tego czasu nie dokonano wpisu w księdze wieczystej o zmianie wierzyciela hipotecznego na (...) Bank S.A. w W.. W dalszym ciągu wierzycielem hipotecznym wg wpisu w księdze wieczystej był „PROSPER-BANK” S.A. Oddział w R..

Dowód: bezsporne, odpis zupełny księgi wieczystej k.

Pismem z 14 marca 2008 r. powódka zawezwała (...) Bank S.A. w W. do próby ugodowej oraz złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli o zawarciu ugody w dniu 14 lutego 2002 r. złożonego pod wpływem błędu. Powódka wezwała (...) Bank S.A. w W. do zapłaty kwoty 312.469,62 złotych. (...) Bank S.A. w W. nie stawiła się na posiedzenie pojednawcze. 14 grudnia 2010 r. powódka ponownie zawezwała (...) Bank S.A. w W. do próby ugodowej. Kolejne wezwanie złożyła w 2014 r. Ugody nie zawarto.

Dowód: bezsporne, pismo powódki k. 148-151, 157, 158, 161

13 czerwca 2007 r. powódka zwróciła się do (...) Bank S.A. w W. o zgodę na wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej nieruchomości powódki. (...) Bank S.A. w W. odmówiła zgody.

Dowód: bezsporne, pismo powódki k. 152, pismo z dnia 11 lipca 2007 r. k. 153

W 29 lutego 2008 r. (...) Bank S.A. w W. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko powódce, który został zaopatrzony klauzulą wykonalności przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim. Tytuł egzekucyjny stwierdzał istnienie zobowiązania powódki wynikającego z umowy kredytowej nr (...) zmienionej aneksami oraz ugodą z dnia 14 lutego 2002 r. oraz aneksami do tej ugody. Powódka złożyła pozew do Sądu Rejonowego w Żorach wnosząc o pozbawienie tytułu egzekucyjnego wykonalności w całości. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Żorach z dnia 2 lipca 2010 roku w sprawie I C 153/08 uwzględniono powództwo.

Dowód: bezsporne, wyrok Sądu Rejonowego w Żorach z 2 lipca 2010 r. wraz z uzasadnieniem, sygn. akt I C 153/08 k. 154-156.

4 stycznia 2013 r. nastąpiło przejęcie (...) Bankiem S.A. w W. przez pozwaną w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h.

Dowód: bezsporne

Sąd zważył:

Powódka wywodziła roszczenie z normy art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości, twierdząc, że jej świadczenie na rzecz poprzednika prawnego pozwanej było świadczeniem nienależnym. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W myśl art. 79 ust 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu obowiązującym w dniach zawarcia ugody powódki z (...) Bankiem S.A. w W. oraz aneksów do niej tj. w 2002 i 2003 r., wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie mogła zostać przeniesiona bez hipoteki, chyba że ustawa stanowiła inaczej. Tak samo hipoteka nie mogła zostać przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza. Przeniesienie wierzytelności i hipoteki następuje w drodze umowy zwanej przelewem, do której w wypadku nieuregulowanym w ustawie o księgach wieczystych i hipotece stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przelewie wierzytelności i o przeniesieniu ograniczonych praw rzeczowych. Zgodnie zaś z normą wyrażoną w art. 254 ¹ k.c. do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W myśl zaś art. 67 ustawy o księgach wieczystych i hipotece do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Nie budzi zatem wątpliwości, że przelew wierzytelności hipotecznej jest czynnością prawną rozporządzającą, która dochodzi do skutku w wyniku umowy i wpisu do księgi wieczystej. Wpis do księgi wieczystej ma zatem charakter konstytutywny. Mając to na uwadze wysnuć należy wniosek, że z chwilą złożenia wniosku o dokonanie wpisu do księgi wieczystej dochodzi do skutecznego przejścia wierzytelności hipotecznej. Wbrew twierdzeniom powódki przelew wierzytelności hipotecznej na (...) Bank S.A. w W. nie można uznać za nieważny lecz za bezskuteczny, przy czym bezskuteczność ma tu charakter względny. Dokonanie wpisu do księgi wieczystej wystarczające jest bowiem do jego konwalidacji, co w przypadku sankcji nieważności, byłoby niedopuszczalne. Nie można bowiem konwalidować czynności nieważnej.

W tym miejscu odnieść należy się jeszcze do twierdzenia powódki, jakoby Sąd Rejonowy w Żorach w sprawie I C 153/08 uwzględniając powództwo przeciwegzekucyjne wniesione przez powódkę orzekł, że umowa przelewu wierzytelności, na mocy której (...) Bank S.A. w W. nabył wierzytelność hipoteczną jest nieważna, bowiem poprzednik prawny (...) Bank S.A. w W. nie wykazał podstawy faktycznej i prawnej przejścia. W pierwszej kolejności wskazać wypada, że Sąd Rejonowy w Żorach w uzasadnieniu wyroku podał jedynie, że nie wykazano przejścia wierzytelności, bowiem przedłożone w sprawie umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie obejmują wierzytelności hipotecznej „PROSPER-BANK” S.A. w W. (Odział w R.). Przedmiotem rozpoznania w sprawie I C 153/08 było pozbawienie wykonalności tytułu egzekucyjnego, nie zaś stwierdzenie nieważności czynności prawnej. Powaga rzeczy osądzonej rozciąga się na przedmiot postępowania, do którego nie można zaliczyć stwierdzenia nieważności czynności prawnej.

Mając na uwadze powyższe, uzasadniona jest konkluzja, że przeniesienie wierzytelności dotknięte było sankcją bezskuteczności zawieszonej. Stąd też świadczenie powódki względem (...) Bank S.A. w W. miałoby charakter świadczenia nienależnego, gdyby nie fakt, że powódka zawarła z (...) Bank S.A. w W. ugodę. Ugoda zawarta pomiędzy powódką a poprzednikiem prawnym pozwanej stała się bowiem podstawą świadczenia powódki. Uznać zatem należy, że dla możliwości skutecznego dochodzenia zwrotu całości wpłaconych przez powódkę kwot, jako świadczenia nienależnego, konieczne jest złożenie oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o zawarciu ugody.

W myśl art. 84 § 1 i 2 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). Zgodnie zaś z art. 88 § 1 i 2 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Powódka składając oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o zawarciu ugody z powodu błędu podniosła, że działała pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej wskazując przy tym, że (...) Bank S.A. w W. wprowadził ją w błąd podając, że jest następcą prawnym „PROSPER-BANK Oddział w R. i nabył wierzytelność hipoteczną wynikającą z umowy nr (...) oraz aneksów do niej. Powódka zaznaczyła, że nie zawarłaby ugody z (...) Bank S.A. ze zobowiązaniem się do spłaty wierzytelności wynikającej z umowy kredytu, gdyby nie działała pod wpływem błędu.

W doktrynie oraz orzecznictwie podnosi się, że błąd jest to wada oświadczenia woli, polegająca na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. Kodeks cywilny, choć nie definiuje pojęcia błędu, określa przesłanki, od których zaistnienia zależy możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Błąd polega na błędnym postrzeganiu, a nie na nieumiejętności przewidywania i wnioskowania. Kwalifikowany normatywnie może być tylko błąd co do treści czynności prawnej. Jest to mylne wyobrażenie o którymkolwiek składniku treści konkretnej czynności prawnej, niezależnie od tego, czy element ten został wyrażony bezpośrednio w oświadczeniu woli podmiotu składającego to oświadczenie, czy też chodzi o składnik uzupełniający treść czynności prawnej na podstawie art. 56 k.c. , wynikający wprost z ustawy, z zasad współżycia społecznego oraz z ustalonych zwyczajów. Błąd co do treści czynności prawnej jest ograniczany przez zasadę ignorantia iuris nocet. W analizowanej płaszczyźnie błąd może dotyczyć w szczególności: przedmiotu czynności prawnej (lub jego cech), rodzaju czynności prawnej, osoby kontrahenta, jego sytuacji prawnej (por. Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 2 pod red. J. Ciszewskiego, Lexis Nexis 2014, Lex).

W analizowanym stanie faktycznym można byłoby uznać, że błąd co do czynności prawnej obejmuje sytuację prawną następcy prawnego pozwanej w zakresie braku skutecznego przeniesienia wierzytelności hipotecznej objętej ugodą oraz aneksami do niej. W pierwszej kolejności zaakcentować należy, że powódka, jako osoba prowadząca działalność gospodarczą winna dochować szczególnej staranności w stosunkach gospodarczych. Z chwilą powzięcia wiadomości o zmianie wierzyciela hipotecznego mogła ona sprawdzić wpisy w księdze wieczystej jej nieruchomości i zweryfikować, czy informacje podawane przez (...) Bank S.A. odpowiadają rzeczywistemu stanowi prawnemu. Mając to na uwadze, uznać należy, że błąd powódki, uznać należy za błąd zawiniony i w konsekwencji, niestanowiący podstawy dla skutecznego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli.

Dodatkowo, nie sposób nie zauważyć, że składając oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu 14 marca 2008 r., powódka przekroczyła termin do jego złożenia i w konsekwencji, jej uprawnienie do uchylenia się od skutków oświadczenia woli wygasło.

W myśl art. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę. Powołany przepis wprowadza domniemanie powszechnej znajomości wpisów dokonanych w księgach wieczystych oraz wniosków, o których uczyniono wzmiankę. Powódka najpóźniej w dniu 16 czerwca 2003 r. (dzień zawarcia 2 aneksu do ugody) powzięła wiadomość o przejściu wierzytelności hipotecznej na (...) Bank S.A. w (...) i w ciągu roku od tej daty mogła skutecznie złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Powódka miała bowiem możliwość zapoznania się z treścią księgi wieczystej, a fakt, że w ciągu pięciu lat od dnia powzięcia wiadomości o przelewie, nie zweryfikowała stanu księgi wieczystej, nie może obciążać pozwanej. Nie może być zatem wątpliwości, że uprawnienie powódki do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli wygasło, a złożone przez nią 14 marca 2008 r. oświadczenie, uznać należy za nieskuteczne.

W tej sytuacji powództwo oddalono na podstawie wskazanych wyżej przepisów.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. obciążając nimi powódkę, stosownie do wyniku procesu. Na koszty pozwanej złożyły się: wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika pozwanej 2.400 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł.

Sędzia